Serat Hidayah Jati (#2)

Ingkang kaping kalih : Ing saangkatan malih kal jaman akhiripun nagari ing Demak dumugi ing Pajang, para wali ingkang karsa amejang inggih namung wolu :

1. Kanjeng Susuhunan ing Giriparapen ; wewejanganipun wisikan ananing Dat.

2. Kanjeng Susuhunan ing Darajat ; wewejanganipun wedharan wahananing Dat.

3. Kanjeng Susuhunan ing Atasangin ; wewejanganipun gelar kahananing Dat.

4. Kanjeng Susuhunan ing Kalijaga ; wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betalmakmur.

5. Kanjeng Susuhunan ing Tembayat ; kalilan dening Kanjeng Susuhunan ing Kalijaga amiridaken wewejanganipun pambukaning tata malige ing Betalmakmur.

6. Kanjeng Susuhunan ing Padusan ; wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betalmukadas.

7. Kanjeng Susuhunan ing Kudus ; wewejanganipun panetep santosaning iman.

8. Kanjeng Susuhunan ing Geseng ; wewejanganipun sasahidan.

Dene wewejangan ingkang sampun kasebat ing ingnggil punika suraosipun inggih nunggil kamawon, amargi sami wewiridan saking pamejangipun Kanjeng Susuhunan ing Ampeldhenta, sadaya.

Sareng dumugining jaman nagari ing Matawis, panjenenganipun Nata Ingkang Sinuwun Kanjeng Sultan Agung Prabu Anyakrakusuma, wewejanganipun wolung pangkat wau karsa kaimpun dalan saprabotipun pisan supados mutamdha ing suraosipun sadaya. Punika lajeng kababaraken dados wewejangan satunggal kemawon, sasampunipun mupakat kalihan kawruhing para ahli ngelmi, karsa dalem matah ingkang kalilan amridaken wewejangan makaten wau ing ngandhap punika :

1. Panembahan Purubaya

2. Panembahan Juminah

3. Panembahan Ratu Pekik

4. Panembahan Jurukiting

5. Pangeran ing Kadilangu


6. Pangeran Kudus

7. Pangeran Kajoran

8. Pangeran Tembayat

9. Pangeran Wonggo



Mwnggah wewejangan ingkang sampun kaimpun dados satunggal wau wiyosing sami, asal saking nenukilan bangsaning kitab tasawup sadaya. Urutipun satunggal-satunggal asasandhan daliling ngelmi minangka pitedahan anggenipun mratelakaken pangandikaning Pangeran Kang Mahasuci dhateng Kanjeng Nabi Musa kalamullah, manawi manungsa punika minangka kanyataning Dat Kang sifat Esa. Makaten wau ingkang kawedharaken dados witing ngelmi makripat, dados wewiridaning para Nata, para wali kala ing kina, lajeng dipun kiyas dhateng para pandhita dados bebukaning wewejanganipun piyambak-piyambak. Sareng kaimpun dados satunggal saking karsa dalem ingkang Sinuwun Kanjeng Sultan Agung ing Matawis punika mupakatipun suraosing ngelmi makripat ingkang kawejangaken sadaya. Wekasanipun ing ngalami-lami wewejangan wau punika wijang malih kados sanes-sanes suraosing pangawikan, margi saking kathahipun para wicaksana ingkang dados guru sami ambabaraken wewiridanipun piyambak-piyambak. Wonten ingkang miridaken praboting ngelmi makripat kamawon, malah terkadang wonten ingkang amedharaken patrapipun ngelmi telek kaliyan ngelmi patah sapanunggilipun ingkang bangsa ngelmi sesorongan sadaya.

Mila samangkedipunparsudi dhateng Kyageng Muhammad Sirullah ing Kedhungkol, inggih punika sakiduling Kedungpanganten, mawi ketengeran ing taun punika : Rongsogoto Wargo Sinuta, salebeting Alip, 1779 kadhawahan ilham linilan dening Pangeran Kang Maha Suci anata urut-urutaning ngelmi makripat, serat andunungaken ing murad maksudipun pisan anurut wewejangan wolung pangkat kakumpulaken dados satunggal, kados ing ngandhap punika.

Ingkang rumiyin wejanganipun Kanjeng Susuhunan ing Giri Kadhaton

Wisikan Ananing Dat

Wejangan punika dipun-wastani wisikan ananing Dat, awit dening pamejangipun kawisikaken ing talinga kiwa, wiyosipun kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang wiwitan, nukilan saking warahing kitab Hidayat khakaik, amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha Suci dhateng Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah, makaten jarwanipun :

Sejatine ora ana apa-apa ; awit duk maksih awang-uwung durung ana sawiji-wiji ; kang ana dhingin iku ingsun, ora ana Pangeran Nanging Ingsun ; sajatine Kang Maha Suci anglimput ing Sipat Ingsun, anartani ing asman-Ingsun amratandhani ing apngal Ingsun.

Wejangan ingkang kaping kalih, dening Kanjeng Susuhunan ing Tandhes

Wedharan Wahananing Dat

Wejangan punika dipun wastani Wedharan Wahananing Dat, awit dene pamejanganipun amarah urut-urutan dumadining Dat, sipat, wahanipun kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping kalih, nukilan saking sarahing kitab Dakaikalkaik.

Amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha Suci dhateng Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah, karaos ing dalem rahsa makaten jarwanipun :

Sajatine ingsung Dat kang Amurba Amisesa kang kawasa anitahaken sawiji-wiji, dadi padha sanalika, sampurna saka ing kodrat-ingsun. Ing kono wus kanyatan pratandhaning apngal-Ingsun kang minangka bebukaning Iradat-Ingsun. Kang dhingin Ingsun anitahaken hayyu aran Sajaratul yakin tumuwuh ing sajroning alam ngadammakdum ajali abadi. Nuli cahya aran Nur Muhammad, nuli kaca aran Mirhatulkayai. Nuli nyawa aran roh Ilapi, nuli damar aran Kandhil. Nuli sesotya aran Darah, nuli dhindhing jalal aran Kijab, iku kang minangka warananing Kalarat-Ingsun.

Wejangan ingkang kaping tiga, dening Kanjeng Susuhunan ing Majagung

Gelaran Kahaning Dat

Wejangan punika dipun wastani gelaran kahaning Dat, awit dening pamejanganipun ambabar dados kanyataan anasiring dat sipat, inggih punika nalika Pangeran Kang Maha Suci karsa amujudaken sipatipun. Gumelar kahananipun kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping tiga, nukilan saking Kitab bayan Humirat mupakat kaliyan Kitab Bayan Alip, kitab Madinil Asror, kitab Makdinil Maklum, inggih punika bangsaning kitab tasawup sadaya. Sami amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha Suci dhateng Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah karaos ing dalem rahsa, makten jarwanipun ;

Sajatine manungsa iku rahsaningsun, lan Ingsun iki rahsaning manungsa. Karana Ingsun anitahaken saka anasir patang prakara : 1. Bumi, 2. Geni, 3. Angin, 4. banyu. Iku kang dadi kawujudaning Sipatingsun, ing kono ingsun panjingi mudah limang prakara : 1. Nur, 2. Rahsa, 3. Roh, 4. Napsu, 5. Budi – iya iku minangka warananing wajahingsun Kang Maha Suci.

Wejangan ingkang kaping sekawan, dening Kanjeng Susuhunan ing Benang

Pambuka Tata Malige Ing Dalem Betalmakmur

Wejangan punika dipun wastani ; kayektening kahanan Kang Maha Luhur, inggih punika pambukaning tata malige ing dalem Betalmakmur. Awit dening pamejangipun ambuka kodrat iradating Pangeran Kang Maha suci, anggenipun karsa anjenengaken maligening dat minangka Betullah wonthen ing sarahipun manungsa, punika sajatosipun dados pitedhah kayektrning kahanan satunggal-tunggal, anandhakaken kalarating Dat Kang Maha Mulya langgeng boten kenging ewah saking gingsir saking kahanan jati.

Kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping sekawan nungkilan saking sarahing Kitab Insan Kamil, amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha Suci dhateng Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah hayat ingkang kapisan karaosaken ing dalem rahsa, makaten jarwanipun ;

Sajatine Ingsun anata malige ana sajroning Betalmakmur, iku omah enggineng Parameyaningsun, jumeneng ana sirahing Adam. Kang ana sajroning sirahiku dimak, yaiku utek ; kang ana antraning utek iku manik ; sajroning manik iku budi ; sajroning budi iku napsu ; sajroning napsu iku suksma ; sajroning suksma iku rahsa ; sajroning rahsa iku Ingsun ; ora ana Pangeran, nanging Ingsun Dat Kang nglimputi ing kahanan jati

Wejangan ingkang kaping gangsal, dening Kanjeng Susuhunan ing Muryapada

Pambukaning Tata Malige Ing Dalem Betalmukaram

Wejangan punika dipun wastani kayektening kahanan Kang Maha Agung. Inggih punika pambukaning tata malige ing dalem Betalmukaram, awit dening pamejanganipun pambuka kodrat iradating Pangeran kang Maha suci, enggenipun karsa anjenengaken maligening Dat, minangka Betullah wonten ing dhadhaning manungsa.

Kasebut ing dalem daliling dados pitedahan kayektening kahanan satunggal-tunggal, anandhakaken kalarating dat kang Maha Mulya lenggah boten kenging ewah ginsir saking kahanan jati.

Kasebut ing dalem daliling ngemi ingkang kaping gangsal, inggih ugi sami nukilan saking sarahing Kitab Insan Kamil, amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha Suci dhateng Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah, ayat ingkang kaping kalih karaos ing dalem rahsa makaten jarwanipun :

Sajatine Ingsun anata malige ana sajroning Betalmukaram, iku omah enggoning Lalaranganingsun, jumeneng ana ing dhadhaning Adam. Kang ana ing sajroning dhadha iuk ati, kang ana ing antaraning ati iku jantung, sajroning jantung iku budi, sajroning budi iku jiemn, yaiku angen-angen, sajroning angen-angen iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun. Ora ana Pangeran, anging Ingsun Dat kang anglimputi ing kahanan jati.

Wejangan ingkang kaping enem, dening Kanjeng Susuhunan ing Kalinyamat

Pambukaning Tata Malige Ing Dalem Betalmukadas

Wejangan punika dipun wastani ; kayektening kahanan Kang Maha Suci, inggih punika pambukaning tata malige ing dalem Betalmukadas, awit dening pamejangipun ambuka kodrat iradating Pangeran Kang Maha Suci anngenipun karsa anjenengaken maligening Dat, nmanagka Betulah katata wonten ing kontholing manungsa. Punika sajatosipun ugi dados pitedhahan kayektening kahanan satunggal-tunggal, anandhakaken kalarating Dat Kang Maha Mulya, lenggah boten kenging ewah gingsir saking kahanan jati. Kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping enem, inggih ugi sami nukilan saking sarahing Kitab Insan Kamil. Amratelakaken wangsitipun Pangeran Kang Maha suci dhateng Nabi Muhammad Rasulullah hayat ingkang kaping tiga, karaos ing dalem rahsa makaten jarwanipun :

Sajatine Ingsun nata malige sajroning Betulmukadas, iku omah enggoning Pasuceningsun, jumeneng ana ing kontholing Adam ; kang ana sajroning konthol iku pringsilan, kang ana antarane pringsilan iku nutpah, yaiku mani sajroning mani iku madi, sajroning madi iku wadi, sajroning wadi iku manikem, sajroning manikem iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun ; ora ana Pangeran angin Ingsun Dat kang nglimputi ing kahanan jati, jumeneng sajroning nukat gaib, tumurun dadi johar awal, ing kono wahananing alam akadiyat, wahdat, wakidiyat, alam arwah, alam misal, alam ajesam, alam insan kamil, dadining manungsa sampurna yaiku sajtining sipat Ingsun.

Wejangan ingkang kaping pitu, dening Kanjeng susuhunan ing Gunungjati

Panetep Santosaning Iman

Wejangan punika dipun wastani panetep santosaning iman, abebuka sahadat jati, awit dening pamejangipun amangsit ingkang dados pikekahing pangandel kita, denira angestokaken dhateng kayektining gesang kita pribadi, manawi sampun tetep minangka tajalining Pangeran Kang Maha Suci sajati. Kasebeut ing dalem ijemak riwayating para wiliyullah, nukilan saking kadis makdus, salebeting bab maklumatul uluhiyah. Wiyosipun anyariyosaken kakekating tokid. Ingkang terus dhateng iktikad, pepiridan saking cipto sasmitanipun Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah ingkang kawangsittaken dhateng sayidina Ali, makaten jarwanipun :

Ingsun anekseni satuhune ora ana Pangeran anging Ingsun lan anekseni Ingsun satuhune Muhammad iku utusan Ingsun.

Menggah dunungipun makaten :

· Ingkang dipun wastani Pangeran meniko dating gesang kita pribadi. Sebab sajatosipun sagung asya sami kukum napi sadaya. Tegesipun asya ; sawiji-wiji, tegesipun napi ; boten wonten. Mila kasebut boten wonten Pangeran isbatipun inggih namung dating gesang kita pribadi. Tegesing isbat ; tetep. Dados teteping ingkang anyebut kaliyan ingkang sinebut Pangeran punika boten wonten sanesipun, suraos tunggal tanpawewangenan amung kaot lair batin kemawon.

· Ingkang dipun wastani Muhammad punika sipating cahya kita, mila dipun basakaken utusan, amargi dados pangeran rahsaning dat, kawistara wonten ing netya, kados ingkang kasebut wonten ing dalil salebeting Kur’an makaten jarwanipun :

· Sayekti temen-temen teka ing sira kabeh , utusaning Dat metu saka ing awakira kang maha mulya, mungguhing utusan iku anembadani barang saciptanira ; yen angandel sayekti atuk sih pangapuraning Pangeran.

Manawi sampun anampeni dalil Qur’an pangandikanipun Pangeran Kang Maha Suci makaten wau, dipun waskitha ing galih. Inggih gesangkita pribadi wahananing nugraha, kahananing kanugrahan. Nugraha punika dating Gustio, kanugrhan punika sipating kawula, tunggal tanpa wewangenandumunung wonten ing badan kita. Sampun uwas sumelang malih, sebab ingkang kasebut ing Kitab Insan Kamil amarah manawi namaning Allah punika inggih namaning Muhammad. Umpami sabet kaliyan warangkanipun. Ing mangke Allah minangka warangka, Muhammad minangka sabet ; ing tembe wewangsulan.

Wisiyating guru ingkang amedharaken ngelmi panetep santosaning iman, kaprayogekaken sami anglampahana boten karsa dhahar ulam lembu. Kabar angsal paedah manjing dados puytra muridipun Kanjeng Susuhunan ing Kudus, kaidenan ingkang dados saesthining galihipun.

Wonten riwayating guru manawi amedharaken ngelmi panetep santosaning iman, ingatasipun amejang dhateng pawestri, wenang kawewahan makaten jarwanipun.

Ingsu ankeseni, satuhune ora ana Pangeran anging ingsun, lan anekseni Ingsun, satuhune Muhammad iku utusan Ingsun Fatimah iku umat Ingsun.

Wejangan ingkang kaping wolu, dening Kanjeng Susuhunan ing Kajenar

Sasahida

Wejangan punika dipun wastani sasahidan, awit dening pamejanganipun kinen asahida dhateng wahananing sanak kita. Inggih punika ananing dumadi ingkang gumelar wonten ing alam dunya, kadosta ; bumi, langit, wulan, lintang, latu, angin, toya, sapanunggalipun sadaya. Sami aneksenana yen kita mangkesampun purun angakeni “ Jumeneng Dating Gusti “ Kang Maha Suci, dados sipating Allah Kang sajati. Kasebut ing dalem kiyas wewarahing para pandhita, anggenipun amencaraken nukilan saking kadis mahdus, salebeting bab Maklumating Huluhiyah. Wosipun anartani ing panetep santosaning iman, dados panuntuning tokid ingkang ambontos dhateng iktikad. Inggih ugi pepiridan saking cipta sasmitaning Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah ingkang kawangsitaken dhateng Sayidina Ali, makaten jarwanipun ;

Ingsun anekseni ing Dat Ingsun dhewe,

Satuhune ora ana Pangeran, anging Ingsun,

Lan anekseni Ingsun satuhune Muhammad iku utusan Ingsun,

Iya sajatine kang aran Allah iku badan Ingsun

Rasul iku rahsaningsun,

Muhammad iuk rahsaningsun,

Iya Ingsun kang urip tan kena ing pati,

Iya Ingsun kang eling tan kena ing lali,

Iya Ingsun kang langgeng ora kena gingsir ing sawiji-wiji,

Iya Ingsun kang amurba amisesa, kang kawasa wicaksana

Ora kekurangan ing pangerti,

Byar sampurna padang tarawangan,

Ora krasa apa-apa

Ora ana katob apa-apa,

Amung Ingsun kang anglimuti ing alam kabeh kalawan kodrat ingsun.

Menggah dunungipun makaten :

Ingkang dipun wastani Pangeran punika Dating gesang kita pribadi, ingkang dipun wastani Muhammad punika sipating cahya kita pribadi. Manawi ingkang kasebut ing dalem dhikir “ La Illaha Ilulah, Muhammar Rasulullah “ tegesipun boten wonten Pangeran anging Allah, Nabi Muhammad punika utusaning Allah punika apngaling Rasul, dumunung ing badan kita. Rasul punika asmaning Muhammad, dumunung ing rahsa kita. Muhammad tuwin sipating cahya, dumunung ing gesang kita. Sajataning gesang kita punika, Dating Pangeran Kang Maha Suci. Kayektosanipun kasebat ing dalem daliling Al Qur’an, manawi Pangeran Kang Mahasuci punika kawasa amijilaken gesang saking pejah, wijiling pejah saking gesang, inggih gesang kita pribadi punika. Sayekti awit saking pejah, ing wekasan boten kenging pejah. Dipunbasakaken ; kayun pidareni. Tegesipun : gesang ing kaanan keakalih, wonten alam ing sahir kita gesang, wonten ing alam kabir inggih gesang. Serta boten kasupen ing Dat kita kang agung, boten ewah gingsir ing sipat kita kang elok, boten kasamaran ing sama kita kang wisesa, boten krkirangan ing apngal kita kang sampurna, dados pepuntoning tokid ingkang ambontos dhateng iktikad. Sampurnaning gesang kita punika boten wonten karaos utawi tanpa katinggal punapa-punapa. Amung waluya sajati lajeng anglimputi ing alam sadaya ; sampun uwas sumelang.

Wasiyating guru ingkang medharaken ngelmi sasahidan, kaprayogekaken sami anglampahana sampun ngantos anyebut Allah, kaisbatna anyebut Pangeran, kadosta : ing bebasan saking karsaning Allah, isbatipun saking karsaning Pangeran. Kabar pakantukipun ingkang sampul kalampahan asring kadhawahan ilham. Dados amewahi teranging pambudi, ananing wasiyating guru ingkang sami kawaleraken sadaya punika manawi kasupen boten dados punapa, sebab sajatosipun ingkang dados awisaning ulah ngelmi kasampurnan punika namung napsu. Manawi saged ambirat hawa napsu, saking adat kadunungan manah awas tuwin emut. Manawi tansah awas emut saestu manggih kamulyan ing sangkan paran sasaminipun kados riwayating para ahli ngelmi ingkang kasebut ing ngandhap punika :

1. Taberi suci temen ;

Mangka pambirating durgandana ing tembe, tegesipun ; ganda awon.

2. Angengirangi dhahar nginum

Mangka paluluhaning raga ingtembe

3. Angawisi sare shawat

Mangka pangluyutaning jiwa ingtembe

4. Anyenyuda napsu wuwus

Mangka panglenyepaning rahsa ingtembe

Manawi sampun lenyep rahsanipun, kabar dumugining delahan ing tembe lajeng layat dados cahaya gum, ilang tanpa wewayangan ing kaanan kita kang sejati. Punika sarehning kula dereng saged anglampahi piyambak, dados namung anyumanggakaken ing pamanggihing galih kemawon. Bokmanawi kalampahan makaten inggih wallahu alam katarimahipun.